SZLAK DAWNEJ PUSTYNI STARCZYNOWSKIEJ

To okrężny szlak do spacerów, nie tylko Nordic Walking, prowadzący w znacznej części po terenie dawnej Pustyni Starczynowskiej, wyłącznie drogami leśnymi o zróżnicowanych nawierzchniach - szutrowych i gruntowych, w tym odcinkowo piaszczystych. Główną pętlę szlaku o kolorze czerwonym przecina szlak niebieski - „średnicowy” o długości 2,6 km, technicznie trudniejszy, gdyż wiodący piaszczystymi bezdrożami na obszarze dawnego pogorzeliska. Szlak ten nie skraca trasy przejścia, choć urozmaica ją krajobrazowo. Przy jego wykorzystaniu północna pętla liczy 7,7 km (łącznie z powrotem do punktu wyjścia z parkingu), zaś południowa przebiegająca lasami mieszanymi - 6,8 km.

Plac postojowy na zakolu Drogi Wojskowej (przystanek busów) – przecięcie Drogi Wojskowej 2,9 km – szlak niebieski „średnicowy” 3,4 km – zejście z drogi szutrowej „wschodniej” 3,8 km – droga szutrowa „zachodnia” 5,9 km – szlak niebieski „średnicowy” 6,9 km – parking na zakolu Drogi Wojskowej 7,7 km

Początek szlaku został umownie wyznaczony przy placu postojowym na zakręcie tzw. Drogi Wojskowej, tj. szosy Olkusz - Bukowno; przy skrzyżowaniu z drogą dojazdową do domu seniora „Leśna Polana”. Tu też zainstalowano tablicę informacyjną oraz ławy do odpoczynku.

Droga Wojskowa – została wybudowana na potrzeby zorganizowanej tu w l. 60. XX w. jednostki rakietowej (zob. niżej oraz Szlak Doliny Sztoły).

Wyruszamy wspólnie ze Szlakiem Doliny Sztoły, betonową drogą prowadzącą do wsp. domu opieki mieszczącym się w koszarach dawnej jednostki rakietowej (zob. Szlak Doliny Sztoły). Po 0,5 km, tuż przed bramą w ogrodzeniu domu opieki, szlak skręca w las, za drogą zamkniętą szlabanem, która zaraz się rozwidla. Kierujemy się lewo (w prawo odchodzi szlak Doliny Sztoły) dawną drogą okalającą obszar jednostki rakietowej. Po niespełna 200 m droga
ta skręca pod kątem prostym w prawo prowadząc dalsze 600 m do kolejnego zakrętu. Tu opuszczamy ją podążając dalej prosto 250 m przez sosnowy bór, na wschód, podobnie jak dotychczas nieco trawiastym traktem, lecz o twardym, jakkolwiek piaszczystym podłożu. Po 250 m na skrzyżowaniu przy słupku oddziałowym „114/108” (1,7 km; ława do odpoczynku) skręcamy w prawo i nieco pod górkę dochodzimy pośród lasu mieszanego dalsze 200 m do
zakrętu drogi w lewo. Tu kierujemy się przeciwnie - w prawo, mało dotychczas uczęszczaną drogą, która po kilkudziesięciu m doprowadza do ukrytego w zagłębieniu zarzuconej kopanki triasowych wapieni, którą obchodzimy ścieżką od strony północnej. Wnet też szlak wyprowadza na szeroką drogę, która prowadzi przez las mieszany z kilkoma ładnymi enklawami buczyn. Ich obecność świadczy o bogatszej mineralnie glebie wykształconej w tym rejonie na podłożu węgłanowym. Wędrujemy prosto na wschód, by po 800 m dojść do prostopadłej, szutrowej drogi, która w lewo po 100 m sprowadza do asfaltu Drogi Wojskowej (2,9 km).

W uproszczeniu - Droga Wojskowa stanowi granicę pomiędzy Pagórami Jaworznickimi, a Garbem Tarnogórskim, tj. mezoregionami Wyżyny Śląskiej. Jak możemy zaobserwować, schodzimy z wyniosłości Pagórów Jaworznickich ku Pustyni Starczynowskiej, położonej w rozległym kotlinowym obniżeniu Garbu
Tarnogórskiego, podobnie jak Pustynia Błędowska.

Garb Tarnogórski - rozciąga się na powierzchni ponad 1000 km2, od rejonu Tarnowskich Gór po Olkusz - Bukowno. Jest zbudowany z płyty środkowotriasowych wapieni i dolomitów, rozczłonkowanej obniżeniami, dolinami rzek i pra-rzek (m.in. Białej Przemszy i Pra-Przemszy) wypełnionych grubymi seriami osadów czwartorzędowych - piasków i glin. W budowie geologicznej szczególne znaczenie posiadają dolomity kruszconośne zawierające
gniazda rud ołowiu, cynku i srebra, które eksploatowano od średniowiecza m.in. w rejonie Olkusza oraz Bukowna.

Przekraczamy Drogę Wojskową, idąc dalej szeroką szutrową drogą (nazwaną „szutrówką wschodnią”), która przez około 200 m obniża się. Od prawej, ponad niskimi jeszcze w 2014 r. drzewami, ukazuje się panorama Olkusza z górującą nad miastem gotycką bazyliką. Dochodzimy do słupków (drewnianego z mapką szlaków i obok leśnego oddziałowego), przy których zaczyna się szlak niebieski - „średnicowy” (3,4 km). Rosnące na piaskach sosnowo-brzozowe młodniki nie budzą wątpliwości - znajdujemy się już na obszarze d. Pustyni Starczynowskiej, a dokładniej w strefie strawionej pożarem w 1992 r.

Pustynia Starczynowska, zw. także Dziadowskim Morzem powstała analogicznie, jak Pustynia Błędowska. W okresie zlodowaceń, jakie miały miejsce w plejstocenie (2,5 mln - 11 tys. lat temu) istniejąca na tym terenie, a uformowana w okresie trzeciorzędu, w starszych triasowych utworach rozległa dolina pra-Przemszy (nie mylić z obecną doliną Przemszy) została zasypana osadami rzeczno-lodowcowymi, głównie piaszczysto-żwirowymi. W holocenie (10 tys. lat temu), w warunkach ocieplania się klimatu rozległe, poddane działaniu wiatrów powierzchnie zostały stopniowo opanowane przez roślinność, w kolejnym etapie o charakterze leśnym. Począwszy od XIII w. wraz z rozwojem w rejonie Olkusza górnictwa i hutnictwa ołowiu i srebra zapotrzebowanie na drewno znacznie wzrosło, co doprowadziło do całkowitego odlesienia, a w dalszej konsekwencji do zniszczenia cienkich warstw gleby i odsłonięcia luźnych piasków. Jeszcze przed II wojną światową Pustynia Starczynowska rozciągała się pasem na linii Żurada - Bukowno (na południe od Starczynowa), obejmując także fragment doliny Sztoły w rejonie dzisiejszego Leśnego Dworu, a jej obszar wynosił około 5 km2. Po wojnie, w okresie lat 1946 - 1966, z uwagi na zawiewanie piasków na teren Olkusza pustynię całkowicie zalesiono. W 1992 r. znaczny areał lasów, mniej więcej na linii obecnego szlaku niebieskiego, uległ spaleniu. Pogorzelisko zalesiono; jednak las na pewnych obszarach nie w pełni się odrodził, a ślady pożaru są nadal widoczne. W 2012 r. kolejny pożar strawił około 50 ha lasu od strony zachodniej. Prace nad rekultywacją pogorzeliska nadal trwają (2014 r.).

Podążamy dalsze 400 m do najbliższego skrzyżowania, gdzie skręcamy w lewo, a następnie po 140 m (uwaga na znaki!) w prawo, tuż przed wejściem na drugą wydmę. Początkowo niewyraźna, piaszczysta droga prowadzi na płn.-zach. u podnóży wydmy, którą porasta dość gęsty sosnowy młodnik. Po 450 m skręcamy w lewo w poprzeczną drogę, która prowadzi na zachód lekkimi zakrętami pośród różnych wiekowo sosnowych borów. Po prawej przeważnie - rozpościera się stary, świetlisty bór; z lewej - zwarte sosnowe młodniki. Po kilkuset m dostrzeżemy, iż droga prowadzi wzdłuż oddalonej o kilkadziesiąt m wysokiej wydmy, która praktycznie wyznacza naszą trasę, aż do osiągnięcia szutrowej drogi, tzw. „zachodniej”. Pamiętając o tym, po niespełna 1 km dochodzimy do rozwidlenia, gdzie wybieramy lewą odnogę, wzdłuż wydmy. Droga jest trawiasta, lecz o twardym podłożu; prowadzi średnim wiekowo borem sosnowym. Gdy zaczyna się od niej nieco oddalać wnet dojdziemy do wsp. szutrówki „zachodniej”, przy której znajdziemy ławy do odpoczynku (5,9 km).

Skręcamy w lewo, pokonujemy wydmę dochodząc po 400 m do skrzyżowania z szeroką, szutrową drogą. Po prawej - obecnie zalesiane pogorzelisko po pożarze zaistniałym w 2012 r. Na skrzyżowaniu szlak kieruje w prawo, a po 100 m - uwaga na znaki! - w lewo, w niepozorną ścieżkę dochodząc po kilkudziesięciu m do poprzecznej, piaszczystej przecinki. Skręcamy w prawo i wnet w lewo podążając piaszczystym i szerokim duktem pomiędzy zwartymi sosnowymi młodnikami. Po 500 m od zejścia z szutrówki szlak doprowadza do skrzyżowania z podobną leśną przecinką (6,9 km) i szlaku niebieskiego „średnicowego”. Podążamy w prawo, na zach. analogiczną przecinką, następnie po 200 m w lewo, na południe, za szeroką leśną drogą (wizurą), wyraźnie już tu słysząc odgłosy pojazdów poruszających się Drogą Wojskową. Po około 350 m przekraczamy szosę i leśną ścieżką prowadzącą wzdłuż niej, obok leśnego szlabanu, dochodzimy po dalszych 250 m do placu postojowego na zakręcie Drogi Wojskowej (7,7 km).

SZLAK ŚREDNICOWY

Z opisanego wyżej skrzyżowania leśnych przecinek szlak niebieski prowadzi na wsch., analogicznie piaszczystą, lecz wąską, jakby alejką przez gęsty sosnowy młodnik. Gdy przecinka staje się szeroka wnet doprowadza do ściany sosnowego, bardzo zwartego sosnowego młodnika (400 m od skrzyżowania). Tu należy skręcić w prawo, między młodziutkie, rachityczne brzózki, by po kilkunastu metrach wyjść na szeroką piaszczystą łachę, która dalej, jakby przechodzi w drogę. Charakterystycznymi w tym miejscu są podsadzenia wejmutek (sosny amerykańskiej). Wspomniana pseudo-droga kieruje w lewo, i pseudo-ścieżką przez sosnowy młodnik i wyprowadza do widocznej w prześwicie drzew szerokiej szutrowej drogi - „zachodniej”.

Drogą tą podążamy na płd. 250 m, aż do wyraźnego wału z piasku po lewej stronie i ciągnącej się za nim piaszczystej drogi. Kierunek marszu winny tu wskazywać kierunkowskazy wystawione przy wytyczaniu szlaku w 2014 r. oraz ławy do odpoczynku na skręcie szlaku na wschód.

Piaszczysta droga prowadzi na wschód jakby nasypem - groblą oddzielającym młody las po lewej od bardziej starszych drzewostanów po prawej. W szeregu miejscach omijamy wyrosłe na drodze - nasypie drzewa. Po około 1 km „nasyp” kończy się. Schodzimy w obniżenie, i okrążywszy od południa wydmowy wał wracamy do poprzedniego kierunku marszu - na wschód. Odtąd należy bacznie śledzić znaki, gdyż szlak nieco meandrując prowadzi bezdrożami. Wokół rachityczne sosenki, zamierające brzózki, porastające piaski płaty mchów, liczne odziomki popalonych drzew tworzą iście pustynny krajobraz, w którym łatwo się traci orientację. Po około 600 m dochodzimy do szpaleru brzózek i ściany sosnowego młodnika rozciętego wąską przecinką, jakby ścieżką umożliwiającą jego przejście, i kontynuację marszu w obranym kierunku. Dalej teren jest podobnie mylny, lecz tu już raczej trudno pobłądzić. Do
końca naszego szlaku przy szutrówki „wschodniej” i czerwonego szlaku Nordic Walking (2,6 km) pozostaje bowiem około 300 m.

Na trasie szlaku niebieskiego – średnicowego

Źródło: PRZEWODNIK PO GMINNYCH SZLAKACH TURYSTYCZNYCH